Đặc điểm âm nhạc, hội họa, điện ảnh, điêu khắc thơ ca
1. Tính nhạc của bài thơ.
Thơ là hội họa nên bước vào thế giới văn chương cũng là bước vào một thế giới đầy đường nét, muôn màu, tươi đẹp và sinh động như đời thực. Nhưng làm thơ đâu chỉ có họa mà còn có nhạc (nhạc thơ). Âm nhạc với âm thanh, giai điệu, tiết tấu… luôn có sức lôi cuốn, gọi mời cảm xúc trong lòng người. Nhưng âm nhạc không chỉ là thuộc tính của âm thanh mà thơ ca cũng là một nét đặc sắc.
Đọc những bài thơ, ta thường cảm nhận được tiếng kêu gọi từ những vần điệu. Từ xa xưa, các nghệ sĩ đã biết tận dụng những tính chất này để góp phần lớn vào việc chuyển tải nhịp điệu của cảm xúc và tác động trực tiếp đến thính giác của khán giả. Thế là thế giới âm thanh dồn năng lượng của nó vào cấu trúc của những câu văn hẹp. Thế giới của âm thanh cũng là sự thể hiện rõ nét tâm hồn và nhịp điệu tình cảm của chính người nghệ sĩ. “Thơ là âm nhạc của tâm hồn” (Baltahe). Vì vậy, tiếp cận thế giới đầy âm thanh và nhạc tính trong mỗi tác phẩm văn học cũng là một cách để nắm bắt những cảm xúc mà nhà thơ, nhà văn mang lại. Bên cạnh hội họa, âm nhạc vì thế mang đến sức gợi, linh hồn cho tác phẩm văn học: “thơ nhạc”.
2. Vẽ thơ.
Người xưa thường nói “Trung thi xinh đẹp”. Đó chính là minh chứng cho mối quan hệ giữa văn học và hội họa. Hội họa đòi hỏi những đường nét thô mộc hoặc uyển chuyển, những mảng màu đậm nhạt khác nhau để khắc họa hiện thực đang chờ sống. Vì vậy, nó có khả năng tác động mạnh mẽ đến thị giác của người xem, mở ra cánh cửa sổ tâm hồn con người.
Tranh có ưu điểm là mang lại những cảm xúc thẩm mỹ mới mẻ, tinh tế. Văn học thể hiện cuộc sống bằng hình ảnh, cần tạo nên bức tranh cuộc sống phong phú, rõ nét. Nhưng ngôn ngữ văn học là vô hình. Vì vậy, để tác động thị giác đến người đọc, ngôn ngữ đó phải giàu hình ảnh, giàu màu sắc, đường nét. Và chính những yếu tố trên đã tạo nên chất hội họa trong văn chương, cho người đọc thấy bức tranh cuộc sống tươi đẹp. Khi đó, nhà văn giống như một nghệ sĩ tài ba đem ngôn ngữ, đường nét, màu sắc tinh tế để tạo nên những kiệt tác bằng ngôn từ.
Sự kết hợp giữa hội họa và chữ viết làm thỏa mãn thị giác và trí óc của người xem. Cái hay cái kết hợp ấy có khi nâng cả nền văn học lên đỉnh cao. Chất hội họa đi vào văn học qua bàn tay sáng tạo của người nghệ sĩ được thể hiện ở những nét vẽ cụ thể như ngắt câu, phác họa, bắt mắt, tả cảnh ngụ ngôn… tạo nên sự hăng say lao động.
3. Điện ảnh thơ.
Người ta thường so sánh nhà thơ, nhà văn với nhà quay phim tài ba. Khéo léo nhất là khi họ bắt được những khoảnh khắc diệu kỳ của cảm xúc, hành động của nhân vật ghi lại những sự kiện, tình hình xã hội nóng nhất thời bấy giờ, những vấn đề đáng đưa lên phim.
Khi Nguyễn Đình Thi viết những câu kết bài “Đất nước”:
“Súng nổ trong giận dữ
Toàn dân sẽ vùng lên như nước vỡ bờ
Việt Nam từ máu lửa
Đá bùn và đứng sáng.”
Có thể thấy anh đã ghi lại những thước phim tư liệu chân thực về một quá khứ huy hoàng. Bốn câu thơ có thể coi là những cảnh hoành tráng, quy mô. Nó tái hiện không khí oanh liệt, hào hùng của cả một thời đại. Những cảnh quay từ xa, khi phóng to tái hiện hình ảnh cuộc chiến một cách toàn diện và sống động. Giữa khung cảnh rộng lớn là tiếng súng nổ, hình ảnh người leo, ánh lửa bập bùng,….
Mọi người đều ở trong sự vận động đi lên từ bóng tối đến ánh sáng, từ đau khổ đến vui sướng, từ nô lệ đến tự do, đến niềm vui. Có thể xem đây là thước phim ghi lại toàn bộ quá trình đấu tranh và chiến thắng của đất nước.
4. Khắc ghi bài thơ.
Văn học đem lại sự sống thông qua hình ảnh, nhưng đó không phải là những hình ảnh có thực tác động trực tiếp đến cảm nhận của người đọc. Vì vậy, ngôn ngữ văn học cần khắc họa được những hình ảnh đậm nét, cụ thể để người đọc hình dung, hình dung rõ nét. Nghệ thuật điêu khắc với đặc trưng mảng, hình dễ kích thích trí tưởng tượng, óc sáng tạo của người đọc.
Thể thơ lục bát được minh hoạ trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng
