Đặc điểm của thể loại truyện ngắn
1. Truyện ngắn là một hạn chế của thế giới nghệ thuật.
Về cấu trúc trần thuật, truyện ngắn là một hạn chế của thế giới nghệ thuật. Với chủ thể tức là phạm vi, dung lượng của đời sống có hạn và không giải quyết nhiều nội dung của đời sống mà bao giờ cũng hướng vào một nội dung cụ thể. Chẳng hạn, truyện ngắn Cuộc đời diệu kỳ là bi kịch của những người trí thức sống một cuộc đời tẻ nhạt, một cuộc đời đầy mộng mơ và “tan nát cõi lòng”. Truyện ngắn Vợ nhặt là câu chuyện về nhân vật Tràng ngẫu nhiên nhặt được vợ trong hoàn cảnh đói khát.
Thông thường truyện ngắn chỉ có một sự kiện cơ bản. Ít sự kiện, xung đột nhỏ, cốt truyện đơn giản. Vì vậy, trong truyện ngắn thường ít nhân vật, ít sự kiện phức tạp. Một điểm khác biệt quan trọng giữa tiểu thuyết và truyện ngắn là nhân vật chính của tiểu thuyết thường là một thế giới, trong khi nhân vật truyện ngắn là một mảnh nhỏ của thế giới.
2. Truyện ngắn có thời gian, không gian trong truyện phụ thuộc vào người kể, môi trường, tình huống xảy ra truyện.
Vì truyện ngắn được chọn ở những thời điểm hoặc địa điểm có ý nghĩa chi phối hiện thực và có ý nghĩa tâm lý cho nhân vật.
Chẳng hạn, trong truyện ngắn “Khách quê”, “Chợ Giát”, nhà văn Nguyễn Minh Châu miêu tả thời gian và không gian như mở rộng ra qua những hồi ức, ước mơ, kỉ niệm. Bởi câu chuyện không dừng lại ở một điểm mà nó có khả năng nắm bắt và khái quát xuyên suốt các kiếp, các thế hệ.
3. Truyện ngắn miêu tả nhân vật ở những khía cạnh nổi bật nhất của họ.
Nhân vật trong truyện ngắn thường là hiện thân của một trạng thái quan hệ xã hội, ý thức xã hội hoặc trạng thái nhân sinh. Truyện ngắn có thể mở rộng phạm vi lấy các kiểu nhân vật khác nhau trong đời sống như công việc, xuất thân, dòng họ, bạn bè và các kiểu nhân vật thường thấy trong tiểu thuyết.
Chẳng hạn trong những tình huống buộc nhân vật phải bộc lộ, phải hành động. Hoàn cảnh của Số phận con người Sholokhov, một người lính đơn độc đau khổ vì mất gia đình, quê hương và tất cả hy vọng sau chiến tranh, gặp và ôm lấy một chàng trai giống như nỗi cô đơn của thế giới.
4. Truyện ngắn thường ít nhân vật, ít sự việc phức tạp.
Nếu mỗi nhân vật trong tiểu thuyết là một thế giới thì nhân vật trong truyện ngắn là một mảnh ghép nhỏ của thế giới đó. Truyện ngắn thường không nhằm khắc họa đầy đủ, đa diện những tính cách điển hình trong mối quan hệ với các tình huống. Nhân vật trong truyện ngắn thường là hiện thân của một trạng thái quan hệ xã hội, ý thức xã hội hoặc trạng thái nhân sinh.
Khác với tiểu thuyết, truyện ngắn thường không nhằm xác lập một nhân vật nổi bật, điển hình liên quan đến hoàn cảnh mà thường là một bộ phận quan trọng của thân phận con người, một quan hệ tình nghĩa, một ý thức xã hội.
5. Truyện ngắn được tạo nên từ những chi tiết hấp dẫn, sinh động.
Các chi tiết của truyện ngắn rất khó và phải làm bằng cái tâm của người viết. Chẳng hạn, chi tiết ngọn đèn tàu đêm trong truyện ngắn Hai đứa trẻ, bát cháo hành trong Chí Phèo, v.v. Những chi tiết này khắc họa một cách ấn tượng tình người và ước mơ xa vời. Chi tiết là yếu tố quan trọng nhất trong truyện ngắn, nó ẩn chứa nhiều ẩn ý và tạo cho tác phẩm một chiều sâu khôn lường.
6. Truyện ngắn thường có kết cấu bất ngờ, bất ngờ, hoặc tương phản.
Cốt truyện của truyện ngắn bao giờ cũng có chức năng nhận ra một điều gì đó về ý nghĩa cuộc sống, quan hệ con người, ý nghĩa cuộc đời. Chẳng hạn, truyện ngắn Một bữa no của Nam Cao là triết lý rằng miếng ăn là miếng nhục. Vì vậy, điểm chính của truyện ngắn là gây ấn tượng sâu sắc về cuộc sống và tình yêu của con người. Kết cấu thường là sự tương phản, liên tưởng. Bút pháp tự sự thường mang tính đột phá. Mặc dù số lượng ít nhưng nó vẫn có thể tổng hợp thơ ca, kịch, ngụ ngôn và triết học.
