Bản chất của văn học là gì?
1. Văn chương phải luôn xuất phát từ cuộc sống.
Grandi đã từng tuyên bố: “Không có cái gọi là nghệ thuật chân chính”. Cuộc sống là khởi đầu và kết thúc của văn học. Hơn bất kỳ loại hình nghệ thuật nào khác, văn học gắn bó mật thiết với hiện thực cuộc sống và hút mật từ nguồn sống dồi dào ấy. Ai đó đã từng đánh đồng văn học và cuộc sống với Thiên thần và Đất mẹ. Thượng đế trở nên bất khả chiến bại khi đặt chân lên Đất Mẹ, cũng như văn chương chỉ mạnh mẽ và hùng tráng khi nó gắn liền với hiện thực cuộc sống. Trước hết, văn học đòi hỏi tác phẩm nghệ thuật hiện thực.
Hiện thực xã hội là mảnh đất sống của văn học, là chất bí mật tạo nên tính chân thực, tự nhiên, đúng đắn và chân thực của tác phẩm văn học. Một tác phẩm có giá trị hiện thực bao giờ cũng giúp con người nhận ra tính quy luật của hiện thực và chân lý của cuộc sống.
Những tác phẩm kinh điển không bao giờ mang nhiều ý niệm giao mùa trên đôi cánh của đời thực. Cánh diều văn chương dù có bay cao đến đâu thì vẫn gắn với mặt đất cuộc đời bằng một sợi dây chân lý mỏng manh nhưng bền chặt.. “Nghệ thuật chỉ có thể là tiếng nói đau khổ, cất lên từ kiếp người khốn khổ”, “Nó ca ngợi tình thương, lòng bác ái, công lý, nó làm cho người gần người hơn” (Nam Cao)
Lê Quý Đôn từng nói: “Không có 30.000 cuốn sách trong bụng, không có quang cảnh tuyệt vời của núi sông thế giới, tôi không thể làm thơ.” là chứng minh vai trò của hiện thực cuộc sống trong thơ ca nói riêng và trong văn học nói chung. Nếu tách văn học ra khỏi dòng chảy của cuộc sống thì văn học sẽ không đạt được giá trị đích thực của nó, sẽ không còn là nghệ thuật vì lợi ích của nhân loại. Chế Lan Viên đã từng thấu hiểu vấn đề này: “Tôi đóng cửa văn phòng và bận viết. Có bao nhiêu ngày là ngày không công bằng?”
Văn học của một nghệ sĩ không có hình thức sống của nó là gì? Có lẽ đó chỉ là những dòng bị hỏng. Nhưng nghệ sĩ thể hiện tất cả những thay đổi và biến cố của thân phận con người vào tác phẩm, liệu tác phẩm có thể là một kiệt tác? Một công việc thực sự ở giữa cuộc đời? “Một tác phẩm nghệ thuật là chết nếu nó mô tả cuộc sống chỉ để mô tả nó, nếu nó không phải là tiếng kêu đau đớn hay niềm vui, nếu nó không đặt câu hỏi hoặc trả lời câu hỏi.” (Belinsky).
2. Văn học phải sáng tạo.
Vì sáng tạo là quy luật đặc thù của văn học, là tất yếu của văn học. Theo Tề Bạch Thạch: “Nghệ thuật vừa giống vừa khác cuộc sống. Nếu hoàn toàn giống cuộc sống thì đó là nghệ thuật của cuộc sống. Còn nếu hoàn toàn không giống cuộc sống thì đó là nghệ thuật dối trá.”. Sáng tạo. “Nghệ thuật là lãnh địa của cái độc bản nên đòi hỏi người sáng tạo phải có một phong cách riêng, tức là phải có cái độc đáo, cái mới để thể hiện trong tác phẩm của mình” (Nam Cao)
Nghệ thuật thường giả và thật, hiện thực và lãng mạn, bình thường và phi thường. Mỗi tác phẩm văn học, mỗi nhân vật, mỗi câu văn trong tác phẩm phải tạo được sự bất ngờ, thích thú cho người đọc.
Viết về con người những năm 1930-1945, người đọc thấy có nhiều tư thế cày cuốc, vất vả. Nhưng khi đọc “Chí Phèo” của Nam Cao, người đọc nhiều thế hệ vẫn trào lên niềm xót xa, xót xa trước những đau khổ, vật vã của con người trước Cách mạng tháng Tám khi buộc phải lựa chọn giữa hai con đường: Nếu muốn thì thôi. sống, bạn phải trở thành một con quỷ; nếu bạn không muốn trở thành một con quỷ, bạn phải chết. Chí Phèo chết trước ngưỡng cửa trở về cuộc sống lương thiện để giữ lấy nhân cách của mình.
đọc “Hai đứa trẻ” của Thạch Lam, người đọc đồng cảm với cuộc sống mệt mỏi, lê lết của hai đứa trẻ. Họ đang lặng lẽ tiến đến “cái chết” khi vẫn còn sống. Đọc “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân, người đọc nhận ra “cái đẹp cứu thế”, vẻ đẹp của nhân cách và tài năng của Huấn Cao đã “cảm hóa lòng người” trong Quản ngục.
Rõ ràng, Nam Cao, Thạch Lam, Nguyễn Tuân và những người khác, bằng tài năng của mình, đã có những khám phá có giá trị riêng trên cơ sở hiện thực xã hội. Các nhà văn đó khẳng định quy luật: Nghệ thuật không chấp nhận sự lặp lại của người khác cũng như sự lặp lại của chính mình, không chấp nhận sự sao chép của đời sống vì “chân lý của nghệ thuật chỉ kết hợp, không đồng nhất với chân lý của đời sống”.
Tác phẩm văn học là tấm gương phản ánh hiện thực cuộc sống, nhưng phải thông qua lăng kính chủ quan của nhà văn. Vì vậy, hiện thực của tác phẩm hiện thực hơn hiện thực của đời sống thực bởi nó được tạo hình bởi bàn tay nghệ thuật của người nghệ sĩ, người thổi vào đó không chỉ hơi thở của thời đại mà bằng sức sống tư tưởng và tâm hồn của nhà văn.
Hiện thực cuộc sống không chỉ là những sự kiện, diễn biến được đưa lên trang giấy mà phải được hòa tan trong ngôn từ, trở thành máu thịt của tác phẩm. Chủ nghĩa hiện thực đem lại sức sống cho tác phẩm và chính tài năng của nghệ sĩ đã làm sức sống ấy trở nên bất tử.
Ví dụ: Cùng viết về số phận và cảnh ngộ của người nông dân trước cách mạng tháng Tám, nhưng Ngô Tất Tố, Nguyễn Công Hoan, Vũ Trọng Phụng, Kim Lân, Nam Cao,.., đều có những khác biệt như thế nào, cùng xem và khám phá nhé:
– Ngô Tất Tố khảo sát nỗi khổ của người nông dân nghèo trước sưu thuế.
– Nguyễn Công Hoan lợi dụng trộm đất.
– Vũ Trọng Phụng đã nhìn thấy nỗi khổ của người dân vì đê điều bị phá.
– Kim Lân hứng chịu thảm cảnh nạn đói năm 1945 – hậu quả của chế độ thực dân phát xít.
– Nam Cao – sâu sắc và lạnh lùng khi phát hiện ra con đường tha hóa của hình hài người nông dân. Việc của Nam Cao là một hồi chuông: cứu người. Nam Cao là nhà văn có cái nhìn sắc bén về hiện thực xã hội.
Trong sáng tạo văn học, nhà văn luôn giữ vai trò quan trọng bởi văn học không chỉ phản ánh đời sống mà còn thể hiện thế giới quan của nhà văn: “Văn học là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan. Mọi thứ trong tác phẩm của nhà văn đều được lọc qua lăng kính chủ quan của họ.”
